Tutorial film ontwikkelen

Zoals blijkt heb ik ervoor gekozen om alles zelf te ontwikkelen en af te drukken. Daarbij moet ik nog wel opmerken dat ik voornamelijk met zwart/wit film werk. Het ontwikkelen en afdrukken van kleurfilm verschilt op een aantal punten en is dus niet vergelijkbaar.

Op internet staan uiteraard verschillende tutorials, neem deze net als mijn tutorial goed door. Let wel op, want niet iedere tutorial is even geschikt.

Om te beginnen
We hebben nodig:

• Een ontwikkeltankje, deze kan geleverd worden met plastic spoelen en/of RVS spoelen.
• Ontwikkelaar, in mijn geval Kodak T-max
• Stopbad (Amaloco S10)
• Fixeer (Amaloco X89)
• Wetting agent (Tetenal)
• Water
• Timer
• Thermometer
• Een ruimte die geheel donker kan worden gemaakt
• Maatbekers
• Klemmen om de films op te hangen
• Afstrijktang

Chemie

Iedere fabrikant heeft zijn eigen instructies. In dit geval beschrijf ik de werking van de chemie zoals hierboven beschreven. Iedere fabrikant, en ieder product heeft zijn eigen werking, en eigen instructies. Lees die daarom!

Op de website van fabrikanten staan vaak datacharts met gedetailleerde informatie.

Zorg voor maatbekers voor iedere afzonderlijke vloeistof, je wilt immers geen stopbad in de ontwikkelaar! 

Chemicaliën zijn schadelijk voor jezelf, voor de omgeving en het milieu. Breng je gebruikte chemie dus naar de milieustraat, chemokar of welke mogelijkheid dan ook om op een veilige manier je afval kwijt te raken.

Inspoelen
Om te beginnen moet de film uit de camera op de spoel van het ontwikkeltankje. Ik gebruik 120 film en moet dus de spoelen op de juiste stand zetten. Let op. Niet iedere spoel kan versteld worden. De RVS spoelen kunnen sowieso niet versteld worden.
Hoe je de film op de spoel doet kun je op Youtube terugvinden. Niet ieder filmpje is even goed, maar het is wel duidelijker te zien, duidelijker dan wanneer ik het hier zou beschrijven.
De film moet in een ruimte worden 'ingespoeld' die echt helemaal lichtdicht is. Ik gebruikte de badkamer waarvan ik het raampje heb afgepakt met een vuilniszak, en de spleet onder de deur heb ik gedicht met een opgerolde handdoek.
Als advies wil ik meegeven dat je het beste de spullen kunt neerleggen op een wijze die je fijn vindt, en spoel dan altijd zo je film in. Oefen dit bij daglicht met een waardeloze film.

Voor de volgende stap is het belangrijk dat alle vloeistoffen klaar staan, gemengd, op temperatuur en onder handbereik.

Ontwikkelen
Als ontwikkelaar gebruikte ik dus Kodak T-max in vloeibare vorm door deze in vier delen water te mengen. Ik gebruik sowieso veel T-max film en vond het om die reden wel een veilige oplossing om ook de T-max ontwikkelaar te gebruiken.
De ontwikkelaar werkt het beste op 20°C. Als de temperatuur lager is kan het zijn dat je de ontwikkeltijd moet verlengen, of dat je ontwikkelaar helemaal niets doet. Gebruik desnoods warm water waar je de maatbeker met ontwikkelaar inzet om de ontwikkelaar op temperatuur te houden. Liever iets te warm, dan iets te koud.

De film zit in het tankje? Dan kan het kleinste dekseltje eraf, de tank heeft een lichtdicht systeem waardoor je wel vloeistoffen in en uit het tankje kan laten lopen, maar die ervoor zorgt dat er geen licht op de film kan vallen.
Zodra je de ontwikkelaar inschenkt gaat de tijd lopen. In mijn geval is de ontwikkeltijd 7 minuten en 30 seconden.

Om de 30 seconden 'agiteren' we de vloeistof door het tankje 5 seconden te kantelen, en vervolgens tikken we met de bodem op het werkblad om luchtbellen te verdrijven. Dit herhalen we tot het einde van de ontwikkeltijd, iedere 30 seconden. 5 Seconden kantelen doen we door iedere tel het tankje opnieuw te kantelen, probeer ondertussen het tankje te draaien.

Ik vind onderstaand filmpje erg duidelijk!



Is de tijd verstreken? Leeg het tankje in een oude fles, jerrycan o.i.d. De ontwikkelaar kan maar eenmaal gebruikt worden, en per keer kun je 4-6 films ontwikkelen. Daar kom ik een volgende keer op terug.

Stopbad
De tank is geleegd. Laat het grote deksel er nog opzitten! De film kan nog niet bekeken worden, het ontwikkelproces moet snel gestopt worden. In het filmpje kun je zien hoe snel. Giet het stopbad in de tank via het lichtdichte deksel. Agiteer wederom ditmaal 30 seconden, en laat het tankje erna nog 30 seconden staan.
De vloeistof mag weer uit het tankje en mag bewaard worden, het is meerdere malen bruikbaar. Na enige tijd verkleurt de vloeistof, dan moet je weer een nieuwe aanmaken.

Fixeer
Nu het ontwikkelproces is gestopt, moet de huidige staat van het filmpje worden vastgelegd. Het stopbad heeft de chemie van de ontwikkelaar namelijk enorm vertraagd maar niet 100% afgebroken. We gaan het beeld fixeren. Schenk de fixeer middels het lichtdichte deksel in de tank. De fixeer die ik gebruik hoeft slechts 1,5 tot 2 minuten in de tank te blijven. In het filmpje wordt gesproken over 5 minuten, zie dus het belang van de instructies van de fabrikant!
Agiteer de vloeistof tijdens het fixeren, vrijwel constant.
Na gebruik kan de fixeer ook weer bewaard worden voor een volgende keer.

Spoelen
Nu zijn we aangekomen bij een zeer belangrijk stadium, het spoelen. De chemicaliën moeten van die film af. Het grote deksel mag nu van de tank. De film is niet meer gevoelig voor licht. Nu kan de film worden gespoeld. Hiervoor heb ik de volgende vuistregel, vul het tankje met water en kantel de tank 5 keer. Leeg het tankje en herhaal, maar nu 10 keer. ten slotte herhalen en 30 keer kantelen, de film zal nu gereinigd zijn.

Na het spoelen zit de film onder kraanwater. Dat is op zich vrij schadelijk voor de film, dus doen we er enkele druppels wetting agent bij wat water in de tank, hierdoor kunnen de mineralen uit kraanwater zich niet aan het negatief hechten. Even een beetje agiteren en laat de vloeistof 30 seconden staan, en klaar!

Drogen
De film mag nu uit de spoel gehaald worden, doe dit uiterst voorzichtig en forceer de film niet. Vervolgens kun je de film afstrijken met een speciale tang. Hang vervolgens de film op aan een klem, in een stofvrije ruimte. De film is nu heel gevoelig voor stof! Laat de film enkele uren hangen om te drogen.

Knip vervolgens de negatieven en archiveer ze in speciale mapjes. Hierdoor blijven ze lang mooi en onbeschadigd.

Succes met het ontwikkelen van je eerste film!

Mijn keuze is gevallen...

Zo, in mijn voorgaande bericht schreef ik de dilemma's van het ontwikkelen en afdrukken. Ik twijfelde met name over het afdrukken. Het is een prijzige bezigheid en je geeft alles in handen van een derde persoon. In tegenstrijd met mijn uitgangspunt waarbij ik juist zoek naar volledige controle van het proces, met alle voor en nadelen.

Om dat proces zo veel mogelijk gestalte te geven heb ik de stap gewaagd en heb ik besloten om alles zelf op te gaan lossen. Ik heb nu een volledige doka ingericht en heb gisteren mijn eerste afdrukken gemaakt van mijn eerste rol 120film, die ik zelf heb ontwikkeld.

De aankopen
Iedereen die weleens een film heeft ontwikkeld en afgedrukt weet dat je daar een flinke hoeveelheid chemicaliën bij nodig hebt. Ik was toevallig in de buurt van Amsterdam, en had middels internet een aantal adres gevonden die ik systematisch wilde afwerken. Het eerste adres, ik stond ongeveer 5 straten verderop geparkeerd, netjes 4 euro betaald voor een uur parkeren. Dus ik ben op zoek gegaan, de straat gevonden, het juiste huisnummer gevonden, verrek een Poolse supermarkt?
Afijn dankzij de behulpzame mede middenstanders in de straat begreep ik dat deze zaak al enige tijd niet meer bestaat. Ik was er al bang voor, maar wist dankzij de internet zoektocht dat deze man nooit een website had opgezet, dus het was een gokje om op de bonnefooi toch te gaan kijken.

Het tweede adres bleek 5 kilometer verderop te zijn. Ik had het snel gevonden. Fotohandel den Boer. Klein winkeltje, maar deze zaak ademde fotografie mensen. Er is geen plekje in deze winkel dat niet volgestouwd is met camera's, lenzen en chemie.
Ik ben direct aan de beurt, en schaam me een beetje omdat ik met vrijwel geen voorkennis kom vragen wat ik nodig heb. Maar dat blijkt helemaal geen probleem, ik wordt erg goed geholpen door de verkoopster en ze laat alles zien, en stelt zelf vragen aan de eigenaar. Die man is een soort wandelende encyclopedie, hij weet vrijwel alles uit zijn hoofd, en weet in de chaos van de winkel alles te vinden.

Binnen een halfuur stond ik weer buiten met flessen chemie, lege opslagflessen en fotopapier.
Deze week heb ik ook nog twee afspraken gepland staan om de rest van de Doka spullen aan te schaffen.

Wat hebben we dan nodig?
Het belangrijkste: de vergroter. Dit apparaat zorgt ervoor dat je kleine negatief tot het gewenste formaat op je papier wordt geprojecteerd. Vergroters komen in vele vormen, maten en grootten. Welke je koopt is mede afhankelijk van je doelen, namelijk alleen zw/w of toch ook kleur. Mijn voorkeur ging uit naar een kleuren vergroter, hiermee kan ik namelijk alle kanten nog op. Toch heb ik ook een zw/w vergroter gehaald, maar dat was meer omdat er nog andere zaken bij te koop waren die ik kon gebruiken.
Als tweede is het belangrijk om te bepalen welke negatiefformaten je gaat vergroten, dit heeft namelijk invloed op de aankoop omdat je bepaalde onderdelen dat zult moeten verwisselen. Zoals bijvoorbeeld een negatiefhouder, een lens en soms ook de condensors.
Ten derde is het dus van belang dat het ding compleet is, soms zit er geen negatiefhouder bij, en dan is je vergroter waardeloos.
Ten vierde is he belangrijk om te weten hoe groot jewilt gaan afdrukken, ben je tevreden met 10x15? Misschien wil je wel een 30x30 afdruk maken, zorg er dan voor dat je vergroter dit ook daadwerkelijk kan!

Tot slot over de vergroter. Ik heb uiteindelijk betaald voor de vergroters. Ik heb nu wel 2 volledig functionerende vergroters, met alle benodigdheden en in werkende staat. Op sites als marktplaats, ebay etc, staan heel veel zaken voor nop. Zorg dan wel dat je je verzekerd dat alles erbij zit, en betaal anders iets meer, dat scheelt een hele hoop kopzorgen achteraf.

Wat hebben we nog meer nodig in de doka?

-Dokalamp, het liefst een gehele behuizing waar een gewoon gloeilampje door een rood filter schijnt. De rode dokapeertjes worden nauwelijks nog verkocht
-Bakken voor ontwikkelaar, stopbad en fixeer
-Thermometer
-Doka klok
-Klemmen, om de foto's tussen de bakken te transporteren
-Klemmen om de foto's op te hangen
-Korrelvergroter, om te focussen onder de vergroter
-Water

Het doel is om in de komende berichten de onderwerpen ontwikkelen en afdrukken/vergroten door te nemen. Het gebruik van de bovenstaande spullen zal ik dan ook uitleggen. Dus check af en toe mijn blog voor verdere info.

Succes met het zoeken van je Doka!

Analoge middenformaat fotografie

Sinds kort ben ik helemaal om, tenminste weer terug bij af. Fotograferen op film dat is de toekomst! Voor mij althans, voor veel fotografen is analoog fotograferen erg omslachtig. Maar juist de eenvoud van het fotograferen op film trekt me zo aan. Het niet zo omslachtig als het lijkt en je hebt echt iets te doen, ook nadat je foto is gemaakt.

Momenteel heb ik als uitgangspunt een Pentax 645 met 4 lenzen en een Pentax Mesuper 35mm kleinbeeldcamera. De vraag is in hoeverre kan ik zelf beelden ontwikkelen en afdrukken. Er zitten namelijk nogal wat stappen tussen het maken van de foto en het resultaat daadwerkelijk in je handen houden.
Ik onderscheid voor het gemak even 3 onderdelen.

1. ontwikkelen
2. scannen
3. afdrukken

Het ontwikkelen kost per rol 120film zo'n 8 euro bij een gerenommeerd vaklab. Bij Hema kost het echter enkele euro's maar de resultaten verschillen nogal. Zelf ontwikkelen kost aanschafprijs van de verschillende materialen en vervolgens tijd.
Dus alleen hier zijn er drie scenario's denkbaar. Investeren in kwaliteit door naar een vaklab te gaan, goedkoop naar de Hema en afwachten wat de resultaten zullen zijn, en tot slot zelf ontwikkelen wat investering kost in geld en tijd.

Mijn voorkeur gaat uit naar een hoge kwaliteitsstandaard, dus Hema valt af, ik heb teveel nare ervaringen gelezen over bekraste negatieven e.d. Het vaklab vind ik voor 'de zekerheid' een goede optie, maar de lol is er snel vanaf wanneer je 8 euro per 12-15 foto's kwijt bent en ze vervolgens nog moet afdrukken.
Zelf ontwikkelen klinkt lastig maar ik denk dat het te doen is, en met een flink aantal films per jaar zijn de kosten van de benodigdheden denk ik snel gerendeerd. Nadeel is dat het tijd kost, je moet een ruimte hebben voor het uitvoeren van de werkzaamheden, en tot nu toe klinkt alleen het ontwikkelen van zw/w films me gemakkelijk in de oren.

Vervolgens moeten de negatieven omgetoverd worden in beelden waar we wat aan hebben. Hiervoor kunnen we 2 dingen doen, de negatieven zelf scannen of laten scannen. Beiden hebben als voordeel dat je de beelden digitaal kunt archiveren, bewerken en vervolgens laten afdrukken. Direct laten afdrukken kan natuurlijk ook, maar misschien wil je niet alle foto's laten afdrukken.
Scannen is geen goedkope bezigheid. Bij een vaklab liggen de kosten zo rond de 8-10 euro voor 12-15 foto's uiteraard krijgen we dan een JPG bestandje, waar je weinig plezier aan beleefd in Photoshop.
Zelf scannen, tja een scanner is duur, en we hebben een MF camera met uitmuntend glas, dus we gaan niet bezuinigen op een scanner die scherpte en detail verloochend. Dus een prijzige scanner is een optie, maar volgens 'experts' komen we met een 200+ euro scanner niet toe, nee die inversteren ettelijke honderden euro's aan een scanner. Waar ligt dan de grens tussen liefhebberij en idioterie?

Wat natuurlijk mooi aansluit bij het zelf ontwikkelen is zelf afdrukken en vergroten. Hierbij komen we gelijk op de vraag hoe leveren we foto's af. Gaan we die laten drukken of doen we dat zelf, en hebben we het proces van begin tot eind zelf in de hand?
Een volledige doka is tegenwoordig voor enkele tientjes te koop, en soms zelfs gratis, maar de prijzen kunnen net zo goed enkele honderden euro's bedragen. Dit lijkt ook weer door kwaliteitsverschillen te komen.
En een tweede probleem is dat het nogal wat tijdsinvestering vraagt, immers we hebben nog nooit een doka gehad en bestiert. Voordeel lijkt me dan, nogmaals dat ik heel veel invloed heb op alle processen die nodig zijn om een tastbaar beeld te verkrijgen.
Waar ligt het omslagpunt dan? Het omslagpunt dat zelf ontwikkelen en afdrukken voordeliger is in zowel tijd als geld.

Kosten

Ik stel mezelf het volgende voor:

Ik fotografeer 10 rollen per jaar, dat is weinig dus ik vermoed dat uitbesteden van het proces voordeliger is.

Dan kost dat 10x €18.00 ex btw dus in totaal zo'n €21.00 = €210.00
dit zijn de kosten voor ontwikkelen, scannen en het opsturen van de bestanden per mail of per cd- rom.

Fotografeer ik 50 rollen per jaar, wat mee meer aanspreekt, dan bedraagt deze som wel
50x €21.00 = €1050.00

Als ik ontwikkelen overlaat aan het vaklab kost me dat €6.80 ex btw dus €8.15 inclusief btw.
Dan kan ik zelf scannen, en de foto's laten afdrukken door een centrale naar keuze, de prijzen verschillen enorm.
Ook is het zelf printen te overwegen, maar dat laat ik voor nu even buiten beschouwing.

Als ik een volledig uitgeruste doka kan kopen voor de prijs van 10 rollen per jaar bij een vaklab, dan brengt de doka zichzelf al snel weer op. Zeker wanneer ik samen met een gelijkgestemde de ruimte kan delen en eventuele kosten kan delen. Maar zelfs zonder gelijkgestemde ben ik voordeliger uit, en met enige oefening kan ik waarschijnlijk behoorlijke resultaten behalen. Alleen kost het meer tijd, ruimte en kennis.

Dus wat is wijsheid? Daar ga ik de komende tijd proberen achter te komen, door veel te lezen, te praten en natuurlijk weer mijn overdenkingen delen in mijn blog!

Martin Bril

Martin bril, wijlen Martin. Vrijwel iedereen kent zijn columns, ook ik, maar zijn boeken ontglipten meestal aan mijn aandacht. Tijdens een zoektocht langs de kasten van Selexys vond ik Martin Bril. Met enige terughoudendheid sloeg ik het boekje open. Merkwaardig genoeg ontdekte ik direct enkele overeenkomsten met Martin Bril, met als belangrijkste overeenkomst Frankrijk.
Ik vond Martin Bril, helaas op een moment dat ik me direct besefte dat hij nimmer een vervolg zal schrijven. Ik vond Martin Bril dus in Frankrijk. Het land waar ik me altijd net als Martin Bril bevrijd voel, maar waar mijn landgenoten  me direct opvallen. Gelukkig leerde Bril mij hoe ik me onopvallend kan opstellen.

Het betreffende boekje vermelde op de kaft dat Martin Bril bekend staat als 'briljant observator.' Dat trok me vanzelfsprekend over de streep, en ik schafte mij het boekje aan. Thuis pakte ik het onmiddelijk uit en liet me overspoelen door briljante observaties. Dat bleek maar een mager stroompje te zijn. Martin Bril verstaat namelijk de kunst van het rapporteren minstens net zo goed. Verwacht geen bloemrijke zinconstructies die je laten zweven in je eigen fantasie, maar concrete en zorgvuldig gekozen woorden. Toch voelt de tekst nimmer sober of saai. Het is een nuchtere weergave, die je laat denken dat je naast Martin staat op het erf, terwijl hij met 'het boertje'  praat.
Ik heb direct enkele boeken aangeschaft, en ik denk dat de planken snel gevuld zullen worden met meer materiaal van Martin Bril.

Boeken

Boeken zijn een belangrijk onderdeel van mijn leven. Ik heb altijd graag gelezen en tijdens mijn studie heb ik me, vaak meer dan werd verwacht, verdiept in de vakliteratuur. Ik hoop op Clickspaan met enige regelmaat een boekrecensie te publiceren.